“`html
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Son yıllarda hayatımızı etkileyen COVID-19 başta olmak üzere pek çok virüs, grip ve soğuk algınlığı gibi hastalıkları unutturmuş olabilir. Ancak hafif görülen bir grip enfeksiyonunun vücutta neden olduğu zararlar, göz ardı edilmemesi gereken bir gerçektir. Uzmanlar, bu tür enfeksiyonların ilerleyen yaşlarda demans gibi nörolojik durumlara zemin hazırlayabileceğini belirtiyor ve enfeksiyonun vücut üzerinde sessizce etkisini sürdürebileceğine dikkat çekiyor. Dünyaca tanınan müzisyen Clive Wearing’in hikâyesi de bu araştırmalar için çarpıcı bir örnek teşkil ediyor. Enfeksiyon nedeniyle hafızası her 7 saniyede bir sıfırlanan Wearing’in yaşadıkları, bu bağlamda daha iyi anlamamız gereken bir durumu gözler önüne seriyor. Şimdi, enfeksiyonlardan nasıl korunabileceğimiz ve beyin sağlığımızı nasıl koruyabileceğimiz üzerine uzman görüşlerini dinleyelim.
BEYNİNDE YENİ ANILARA YER YOK
11 Mayıs 1938’de İngiltere’de doğan Clive Wearing, müzik alanında büyük bir kariyere sahipti. Müzik ile iç içe bir yaşam süren Wearing, güçlü hafızası sayesinde yeteneklerini geliştiriyordu. Ancak 27 Mart 1985’te, merkezi sinir sistemine saldıran herpes simpleks virüsü nedeniyle “herpesviral ensefalit” hastalığına yakalandı. Bu enfeksiyon, ünlü müzisyenin beyninde, özellikle hafızanın merkezi olan hipokampusta ciddi hasarlara yol açtı. Sonuç olarak, kronik anterograde ve retrograde amnezi yaşadı ve eski anıları kaybetti; yeni anılar oluşturma yeteneğinden mahrum kaldı.
Clive Wearing ve eşi Deborah Wearing
Wearing, her 7 saniyede bir her şeyi unutarak yaşıyordu. Bu durum, onun için hayatı sürdürülemez hale getirdi. Sürekli geçmişini unutarak, sanki her 7 saniyede bir yeni bir hayata başlıyordu. Kimin olduğunu, nerede bulunduğunu ve ne yapması gerektiğini unutmanın yaşamı üzerindeki etkileri fazlasıyla derin oldu; ancak, müzik kariyeri kısmen devam etti. Clive Wearing’in yaşadığı enfeksiyonun neden olduğu kalıcı hasar, tedavi edilemezdi. Öte yandan, bilim insanları onun durumu üzerinden önemli araştırmalar gerçekleştirmiştir.
Bu durum, hafızasını ayakta tutmak adına aldığı notlarla yaşamaya çalışan ünlü müzisyenin hikâyesi, enfeksiyon ile beyin sağlığı ilişkisinin daha iyi anlaşılması gerektiğini vurgulamaktadır. Günümüzde yapılan araştırmalar, basit görülen enfeksiyonların, ileride demans gibi yaşlılık hastalıklarına etkisi üzerine yoğunlaşmaktadır.
Clive Wearing’in günlük notları
Nature Aging dergisinde yayımlanan son araştırmalarda, grip, uçuk ve solunum yolu enfeksiyonları gibi ciddi enfeksiyonların, beyin hacminin azalımı ve ileride demans riski ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.
BİNLERCE KİŞİ ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR YAPILDI
Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’nde Nörodejeneratif Hastalıkların Multimodal Görüntüleme Birimi’nin yöneticisi olan araştırmacı Keenan Walker, “Enfeksiyonların bazı bireyler için beyin sağlığını olumsuz etkileyebileceği gerçeği, özellikle enfeksiyondan geçenlerde son derece önemli bir konudur” diyerek küçük enfeksiyonların bile düşünme ve davranış biçimimizi etkileyebileceğine dikkat çekti.
Walker ve ekibi, ABD’de gerçekleştirilen Baltimore Boylamsal Yaşlanma Çalışması’ndan elde edilen verileri inceledi. 2009’dan günümüze, enfeksiyon öyküsü olan veya olmayan 982 bilişsel olarak sağlıklı bireyin beyin hacminin değişimini araştırdılar. Katılımcıların yaklaşık yüzde 43’ünün enfeksiyon geçmişi yoktu. İncelenen 15 enfeksiyon türünden altısı (grip, uçuk, solunum yolu ve cilt enfeksiyonları dâhil) beyin hacmindeki kayıplarla ilişkilendirildi. Beyin atrofisi, özellikle hafıza için kritik olan ve Alzheimer ile bağlantılı temporal lobda belirginleşti.
Birleşik Krallık Biobank ve Finlandiya verileri üzerinde yapılan incelemeler, bu enfeksiyonların beyin atrofisini artırdığı ve demans için risk faktörü olarak değerlendirildiği bilgisine ulaşıldı. Uzun yıllar süren enfeksiyonların Alzheimer hastalığına zemin hazırladığı ortaya kondu. Alzheimer hastalığından sonra en yaygın demans türü olan vasküler demans için bu risk daha da yüksekti.
‘İLK 48 SAATTE MÜDAHALE ÇOK ÖNEMLİ’
Peki, enfeksiyon ile demans arasındaki ilişki nasıl değerlendirilmeli?’ Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Lütfü Hanoğlu, “Herpesvira ensefaliti, özellikle beynin hafızayla ilişkili temporal lob bölgelerini hedef alır. Bu durum, anterograde amneziye yol açarak yeni anıların oluşturulamadığı hasarları doğurur” şeklinde açıklama getirdi.
Hanoğlu, enfeksiyon durumunda erken teşhis ve ilk 48 saat içinde başlanan antiviral tedavinin hayat kurtarıcı olabileceğini ve hasar riskini azalttığını ifade etti. Bu sebeple baş ağrısı, ateş, bilinç bulanıklığı veya nöbet durumlarında acilen sağlık kuruluşuna başvurulmasının gerekliliğini vurguladı.
Enfeksiyonun ölüm ve sakatlık riskini ciddi oranda artıran bir durum olduğunu belirten Prof. Dr. Hanoğlu, tedavi edilmeyen hastaların yaklaşık yüzde 70’inin ölümle sonuçlandığını, tedavi edilenlerin ise çoğunlukla ciddi nörolojik hasar riski taşıdığını dile getirdi. Tedavi edilenlerin yalnızca yüzde 20’sinin küçük hasar ile iyileştiğini de ekledi.
‘MÜZİĞİ UNUTMAMASININ BİR SEBEBİ VARDI’
Clive Wearing’in durumunu değerlendiren Prof. Dr. Hanoğlu, “Herpes viral ensefaliti vakalarının yüzde 95’inde etken olan ‘HSV tip-1’ yani uçuk virüsüdür, fakat her zaman hemen enfeksiyon şeklinde ortaya çıkmayabilir. Vücuda ağız, boğaz veya gözden giren virüsler, infeksiyonlara yol açar. Ancak virüsün ensefaliti tetikleme mekanizması henüz tam olarak anlaşılamamıştır ve bu durumun görülme oranı oldukça düşüktür.” dedi.
Clive Wearing, hafızasını kaybetmesine rağmen ailesine ve müzik bilgisine dair bazı şeyleri hatırlamaya devam etmiş; bu durum yapılan çeşitli araştırmalara ilham kaynağı olmuştur. Prof. Dr. Lütfü Hanoğlu, bu durumu şu şekilde yorumladı:
“İnsan beyni hafızanın değişik biçimlerini farklı ağlar üzerinden işler. Mevcut çalışmalar, uzun süreli hafızanın açık/bilinçli ve örtük/bilinçsiz olmak üzere iki temel türü olduğunu gösteriyor. Müzikle ilgili hafıza çeşitli örtük bellek türleri ile bağlantılıdır. Herpes ensefalitinin hasar verdiği temporal loblar, yalnızca açık/bilinçli hafızayı etkileyerek yeni bilgilerin bilinçli olarak öğrenilememesine sebep olur.”
“`
